Celiakia to choroba autoimmunizacyjna o podłożu genetycznym, która charakteryzuje się trwałą nietolerancją glutenu, czyli białka zapasowego znajdującego się w niektórych zbożach (np. w pszenicy). Leczenie celiakii polega na stosowaniu przez całe życie ścisłej diety bezglutenowej. Choroba może się ujawnić w każdym wieku, ale szczyt zachorowań obserwuje się do 5. roku życia i między 40. a 60. rokiem życia.
Dieta bezglutenowa
Nieleczona celiakia prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych, dlatego ważna jest odpowiednia i wczesna diagnostyka tej choroby oraz wdrożenie diety bezglutenowej, która obecnie stanowi jedyną formę terapii. Przestrzeganie właściwych zaleceń żywieniowych powoduje ustąpienie dolegliwości i cofnięcie się niekorzystnych zmian w organizmie, co poprawia komfort życia chorych. Niestety poprawne zbilansowanie diety bezglutenowej jest trudne i uciążliwe dla pacjentów. Produkty wolne od glutenu, z powodu utrudnionego procesu produkcyjnego, są z reguły bardziej przetworzone, a ich ceny ? znacznie wyższe. Dodatkowym problemem w przestrzeganiu diety jest szerokie zastosowanie glutenu pszennego w przetwórstwie spożywczym z uwagi na jego właściwości lepkosprężyste.
Bezglutenowa pszenica
Pszenica to jedna z najpowszechniej uprawianych roślin na świecie i główny składnik jadłospisu człowieka. Mąka pszenna zawdzięcza swe właściwości białkom glutenowym ? gliadynie i gluteninie. Rodzina ?-gliadyn jest główną grupą białkową związaną z rozwojem celiakii. Problemom osób na diecie bezglutenowej starają się zaradzić naukowcy, którzy stosując metody inżynierii genetycznej, próbują uzyskać pszenicę zawierającą tzw. bezpieczny gluten. Ideą takiego podejścia jest zmodyfikowanie genów odpowiadających za powstawanie gliadyny, która stanowi przyczynę reakcji immunologicznych w przebiegu celiakii. Naukowcy z Cambridge w ramach eksperymentu otrzymali siewki pszenicy, w których zmodyfikowano lub całkowicie usunięto geny kodujące gliadyny. Z kolei zespół z Cordoby uzyskał odmiany o bardzo niskim poziomie ?-gliadyn. Niestety z uwagi na mnogość białek odpowiadających za wystąpienie reakcji na gluten wspomniane metody nie są jeszcze wystarczające do wyhodowania pszenicy ?bezpiecznej? dla chorych z celiakią. Niemniej jednak idea modyfikacji genetycznej tego zboża może w przyszłości doprowadzić do znacznej poprawy komfortu życia chorych na celiakię.
Modyfikacje genetyczne
Na przeszkodzie wykorzystaniu w praktyce bezglutenowej pszenicy stoją europejskie regulacje prawne, dotyczące roślin modyfikowanych genetycznie. Wspomniana wyżej grupa badaczy z Cambridge apeluje o zmianę przepisów w taki sposób, aby zmodyfikowana genetycznie pszenica mogła być legalnie produkowana, co obecnie byłoby możliwe w USA lub Kanadzie, gdzie regulacje prawne są znacznie mniej restrykcyjne. Dalsze badania nad ulepszonymi siewkami mogłyby w przyszłości przyczynić się do wprowadzenia zmian legislacyjnych, korzystnych dla chorych na celiakię.
Literatura:
- Sanchez-Leon, J. Gil-Humanes, C.V. Ozuna i wsp., Low-gluten, nontransgenic wheat engineered with CRISPR/Cas9. Plant Biotechnology Journal 2018; 16: 902?910.
- Jouanin, L. Boyd, R.G.F. Visser, M.J.M. Smulders, Development of Wheat With Hypoimmunogenic Gluten Obstructed by the Gene Editing Policy in Europe. Perspective 2018, 18 October, doi: 10.3389/fpls.2018. 01523.
- Gluten-free wheat can be produced for people with celiac disease by using gene editing, on-line://www.news-medical.net/news/20190128/Gluten-free-wheat-can-be-produced-for-people-with-celiac-disease-by-using-gene-editing.aspx, [dostęp: 20.02.2019].